107 / 180
el sanatları
105
BAROKTAN EDİRNEKÂRÎ
DE ETKİLENDİ
17. yüzyıldan itibaren Osmanlı sa-
natının hemen hemen her dalında
Avrupa’da doğan sanat ekollerinin
olumlu olumsuz tesirleri görül-
mektedir. Edirnekâri üslubunun
bu tesirlerden nasibini almaması
devrin şartları düşünüldüğünde
imkansızdır. 17. yüzyılda Avrupa’da
doğan Barok sanatının alamet-i
farikası olan C ve S kıvrımlarının
sık olarak kullanılması, cilt süsle-
melerinden ziyade ahşap eserlerde
göze çarpmaktadır. Edirne Selimiye
Camii Şerifi’nin müezzin mahfilinin
süslemelerinde oldukça net bir
şekilde gözlenebilen Barok etkisinin
yanı sıra natüralist anlayışa sahip
bitkisel motifler arabesk üslubunu
anımsatan bir şekilde kullanılmış-
tır. Burada bulunan motiflerden
anlaşılacağı üzere erken dönem
Edirnekâri eserlerinde görülen
Çin ve Fars sanatlarının etkisi 17.
yüzyılda eskisi kadar ağırlık sahibi
değildir.
biçiminde olabilir. Bu sanatçıların en büyük esin kaynağı doğadır. Daha çok
dolap, kapı, pencere pervazları, tavanlar, lambalıklar, çalışma masaları,
kıyafet dolapları, takı ve para kutuları, mutfak dolapları, gömme dolaplar,
çekmeceler, siniler, duvar saatleri kutuları, çeyiz sandıkları, Kur’an-ı Kerim
muhafazaları, yazı takımları ve sâir objelerde uygulanmış olan bu üslubun
kendisini gösterdiği bir başka obje ise kitap ciltleridir. Aynı süsleme anlayışı,
Edirne mezar taşlarında da yer bulur. Edirnekari’de kullanılan boyaların
bozulmaması en önemli özelliklerden biridir.
Kavukluk, sehpa, koltuk, kanepe, vitrin ve karyola gibi ahşaptan yapılmış
ev eşyası XVIII. yüzyılın başından itibaren, daha çok Edirnekâri dediğimiz
teknikle dekore edilmiştir. Bu teknik, altın, yaldız, yeşil ve kırmızı renklerin
değişik tonlarının lâke usulü ile yapılması suretiyle elde edilir.
Edirnekâri ağaç işleri üç bölüme ayrılır:
1- Oyma eserler
2 - Kakma eserler
3 - Boya bezekli eserler
Teknik yönden yapılan bu ayrımdan başka, eserler kullanım alanlarına göre
de gruplara ayrılır.
Dekoratif eserler:
Tavan işlemeleri
Yüklük ve köşe dolapları
Trabzan ayakları
Ev içinde eşya olarak kullanılan Edirnekariler:
Sofra, sini altları, Kavukluklar, sehpa, kanepe, koltuk, vitrin ve karyola
Yazı çekmeceleri, sandıklar, mutfak dolapları, gömme dolaplar
Rahleler, takı-para kutuları ve diğer eserler
Edirnekarilerin diğer özellikleri:
1- Edirnekâri ağaç işlemelerinde geometrik motifler çok az kullanılmıştır.
2- Birçok eserde barok tesir bazen kuvvetli olarak hissedilmektedir.
3- Genellikle lale, sümbül, karanfil, çiçek buketi, meyve gibi bitkisel motifler
kullanılmakta tali olarak geometrik (daire, kemer, yıldız gibi) ve rumi kıvrım-
lara yer verilmektedir.
4- Boya bezekli eserlerde susen yeşili, mor, safran sarısı, hindiba esmeri ve
kahve esmeri gibi nebati boyalar kullanılmıştır.
5- Ağaç cinslerinden ceviz, dut, meşe, kestane, şimşir, ıhlamur tercih
edilmiştir.
OYMA ESERLER
Sini sofra altları:
Tamamen Edirne’ye has bir teknikle çok köşeli olarak yapılan bu eserlerin
bir altlık veya kaide olarak yapıldıkları için üst kısımları düz ve göz alıcısız-
dır. Oyma suretiyle işlenen yan cephelerinde muayyen bir kompozisyon her
iki köşe arasında tekrar eder. Köşelerde uzun ucu kıvrık bir palmet çok
güzel bir ayak süsü teşkil eder. Bu şekil doğrudan doğruya yabancı tesir
olarak kabul edilir. Ancak diğer motifler bilhassa üstteki kubbe veya kemer
motifi doğrudan doğruya yerli olup, Edirne’de sevilen bir motiftir. Türk mi-
marisinde bu tip motiflerle bezeli göz alıcı süslemelere çok rastlanır.